Terug in de toekomst: 30 jaar ICT binnen de overheid onder de loep

Rob Meijer, adviseur bij PBLQ, heeft het boek ‘Terug in de toekomst, geschiedenis van het generieke informatie- en automatiseringsbeleid van de Nederlandse overheid van 1985 tot 2015′ uitgebracht. Het boek is eind december in Nieuwspoort gepresenteerd en overhandigd aan Steven Luitjens, directeur Informatiesamenleving en Overheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

In het boek neemt Meijer – die in de afgelopen drie decennia vele functies vervuld heeft op het terrein van overheidsinformatisering en -automatisering – het e-overheidbeleid van Nederland van de afgelopen dertig jaar onder de loep. Hij deelt de dertig jaar op in drie periodes: de eerste periode werd gekenmerkt door het zoeken van een koers voor beleid, in de tweede periode werd daarover systematischer nagedacht en in de laatste periode werd veel praktisch uitgevoerd.

Centraal in het boek staat een reflectie van wat er allemaal is gebeurd en wat beleidsmakers binnen overheidsland kunnen leren van de ontwikkelingen en de huidige stand van zaken. Een van de conclusies die hij trekt is dat veel van de huidige problemen rond overheidsautomatisering al heel oud blijken te zijn. ICT-vraagstukken zijn van oudsher altijd complex van aard geweest en in de onderzochte periode loopt als een rode draad dat de overheid uitdagingen kende bij het neerzetten van grote technologie-gedreven veranderingen. Ook hier geldt dat er een patroon te ontdekken valt: de oplossingen die daar toen voor werden gevonden, waren vaak goed doordacht, maar werden te vaak niet goed uitgevoerd.

Een andere stevige stelling die de auteur in zijn boek poneert is dat er, afgezet tegenover budgetten, inspanningen en ambities, te weinig is bereikt. “In de afgelopen dertig jaar is er over de generieke elementen van de overheidsinformatisering veel gepraat, maar er is betrekkelijk weinig bereikt”, zegt Meijer, die jaren terug als de eerste Chief Information Officer (CIO) van het Rijk fungeerde. Hij stelt dat er pas de laatste jaren meters worden gemaakt op het gebied van e-overheid dienstverlening aan burgers en bedrijven en ten aanzien van digitalisering van de bedrijfsvoering van ministeries en overige overheidsinstellingen.

Ook constateert Meijer dat de bedrijfsvoering bij de overheid de laatste jaren dankzij bezuinigingen steeds effectiever is geworden, maar dat dit bij economische voorspoed zo weer kan veranderen. Om dit te borgen moet er volgens de auteur één verantwoordelijke ambtenaar zijn voor de totale bedrijfsvoering voor het Rijk.

In totaal passeren in het boek negen stellingen de revue. Voor elk van deze presenteert Meijer een geschiedschrijving en levert hij vanuit zijn jarenlange loopbaan binnen het domein zijn persoonlijke ervaringen. Nog belangrijker – hij verbindt ook conclusies aan zijn bevindingen en draagt voor elk een aantal oplossingsrichtingen aan.

Aan de discussies en uitwerkingen van de beschreven problemen/oplossingen in de bewuste periode hebben verschillende sleutelfiguren uit de ambtenarij en politiek bijgedragen. Zo laten oud-bewindslieden (Jacob Kohnstamm, Roger van Boxtel) en topambtenaren (Wim Kuijken, Koos van der Steenhoven en Jaap Uijlenbroek) hun licht schijnen over het automatiseringsbeleid in een bepaalde periode of ten aanzien van een bepaald thema. Ook komen ervaringsexperts zoals Bas Eenhoorn en Roel Bekker en vertegenwoordigers uit de top van het bedrijfsleven aan het woord.

“Het boek is geen droge opsomming van nota’s en beleidsstukken, maar geeft door de reflectie van sleutelfiguren een mooi historisch en persoonlijk tijdsbeeld van de geschiedenis van de overheidsautomatisering”, aldus Meijer over zijn boek.