NS houdt zich aan afspraken om spitsdrukte aan te pakken

Treinreizigers, vooral reizigers in de spits, gaan de komende twee jaar vaker te maken krijgen met te drukke treinen. De NS is zich hiervan bewust en lanceerde vorig jaar een groot pakket aan maatregelen om de overlast voor reizigers te minimaliseren. Eerst zien, dan geloven, dacht de politiek en Staatssecretaris Dijksma kreeg de taak om de voortgang van de beloftes scherp in de gaten te houden. Uit een eerste evaluatie blijkt de NS zich keurig aan zijn afspraken te houden.

Vorig jaar liet de Nederlandse Spoorwegen (NS) de politiek weten dat het de komende periode een uitdaging zal worden voor de spoorvervoerder om aan de groeiende vraag van reizigers te kunnen blijven voldoen. Zo voorziet de NS op bepaalde lijnen te drukke treinen, met name in de spits. Diverse factoren liggen hier volgens de spoorvervoerder aan ten grondslag. Zo neemt het aantal reizigers toe door onder meer de aantrekkende economie en de uitbreiding van de OV-studentenkaart, terwijl de NS aan de aanbodzijde kampt met meer onderhoud, waardoor er meer treinen (tijdelijk) zullen uitvallen. Daarnaast is de treincapaciteit al afgenomen door het wegvallen van de Fyra en neemt de capaciteit verder af door de uitstroom van het Mat’64 prototype (ook wel de ‘apenkop’ genoemd*).

In een reactie op het verwachte toekomstscenario van de NS vroeg Sharon Dijksma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu (IenM), de NS om een actieplan op te stellen om de overlast voor reizigers zoveel mogelijk te beperken. Het management van de spoorvervoerder werkte een plan uit, en op 22 december 2015 stuurde Roger van Boxtel, de huidige President-Directeur van NS, een brief aan Dijksma met daarin een overzicht van een pakket aan maatregelen. Dijksma deelde het plan van aanpak met de Tweede Kamer, en stelde hen gerust met de opmerking dat het pakket “gedegen in elkaar zit”, en beloofde dat ze verder een scherpe vinger aan de pols zou houden. Hiertoe stelde zij een proces op met daarin meerdere voortgangsverslagen, die gedurende 2016 en 2017 zullen plaatsvinden.

Om deze voortgangsrapportages vorm te geven, schakelde Dijksma de expertise van accountants en advieskantoor Baker Tilly Berk en organisatieadviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF) in. De onderzoekers kregen vier kernvragen voor hun kiezen: Doet NS wat is toegezegd? Ligt NS op schema? Is het maatregelenpakket tot op heden effectief gebleken? En tot slot, heeft NS mogelijkheden over het hoofd gezien om te drukke treinen te voorkomen en reizigershinder te beperken?

Uit de evaluatie van de onderzoekers blijkt dat NS zich, over de hele linie, goed aan zijn woord houdt. Alle maatregelen die zijn opgenomen in het plan van aanpak zijn in uitvoering genomen. De teams die verantwoordelijk zijn voor de implementatie sturen de uitvoering van de maatregelen programmatisch aan. “De organisatie heeft een helder zicht op de voortgang van de uitvoering. Intern wordt deze voortgang periodiek gerapporteerd”, schrijven de onderzoekers. Ook de Executive Committee (ExCo), het hoogste sturingsniveau van de NS, wordt op de hoogte gehouden.

Baker Tilly Berk en Andersson Elffers Felix concluderen bovendien dat de NS meer inspanningen levert om de overlast voor reizigers te beperken, dan volgens het maatregelenpakket staat voorgeschreven. Aanvullende initiatieven die genomen zijn om de problematiek van de te drukke treinen te verlichten zijn onder meer het project Pitstop (gericht op het verminderen van de onttrekkingen van materieel voor onderhoudswerkzaamheden) en diverse initiatieven voor een betere afstemming van vraag en aanbod en het creëren van extra zit-en staplaatsen voor de reiziger op de drukke spitstrajecten. Het maatregelenpakket en de aanvullende initiatieven leiden tot een compleet pakket met acties, dat ertoe leidt dat de onderzoekers tot de conclusie komen dat de NS “geen maatregelen over het hoofd heeft gezien die op korte termijn zouden bijdragen aan het voorkomen van te drukke treinen en het beperken van de reizigershinder.”

Verder leeft er binnen de NS een “breed gedeeld gevoel van urgentie” om de maatregelen uit te voeren. Dit komt deels voort uit de enorme media-aandacht die de te drukke treinen creëren, en de grote druk die reizigersorganisaties als Rover uitoefenen. De urgentie komt echter ook voort uit interne drijfveren. “NS is doordrongen van het belang hiervan en doet, gegeven de beperkingen die er zijn, vrijwel alles wat mogelijk is om de problematiek te verlichten.” De combinatie van een solide uitvoering en de intensieve inspanningen die de NS levert, betekent dat – op basis van de evaluatie van de externe adviseurs – er vooralsnog geen signalen zijn dat de planning niet gehaald gaat worden.

Zoals vaak het geval bij een doorlichting, identificeerden de onderzoekers ook enkele verbeterpunten. Zo kan volgens hen de informatievoorziening aan reizigers, over wat zij in termen van zitplaatskansen kunnen verwachten, verder verbeterd worden. Het beter spreiden van de reizigers in de spits – met name te realiseren door betere voorspellingen en het gebruik van gegevens van de OV-chipkaart – kunnen de druk gedurende bepaalde tijden verlagen. ”Het realiseren van deze spreiding vergt een meer persoonlijke, op maat gesneden benadering van vaste klanten, zoals abonnementhouders, studentenkaarthouders en businesskaarthouders”, schrijven de onderzoekers.

Daarnaast zou de NS meer aandacht moeten geven aan samenwerking in de keten, bijvoorbeeld op de punten van spitsafvlakking en het organiseren van alternatief vervoer (bijvoorbeeld bussen). Meer samenwerking met de stad- en streekvervoerders zou kunnen leiden tot betere afstemming tussen lokaal vervoer en het treinennet, “hierdoor kan NS de drukte tijdens de spits verminderen”, stellen de onderzoekers.

Tweede Kamer
Het onderzoeksrapport van Baker Tilly Berk en AEF is medio april aan Dijksma overhandigd, die zich na het lezen van de bevindingen van de doorlichting, tevreden toont over de uitkomsten. “Volgens de onderzoekers doet de NS wat zij heeft toegezegd en voeren zij het maatregelenpakket met een sterk gevoel van urgentie uit. Daarbij gaat NS resultaatgericht te werk. Ik ondersteun, net als NS, de conclusies en aanbevelingen uit het reviewrapport”, aldus Dijksma. Op 21 april deelde zij in een brief de belangrijkste resultaten met de Tweede Kamer en deelde het rapport met alle Kamerleden.

De NS heeft inmiddels in een reactie laten weten de aanbevelingen te onderschrijven en deze te zullen opvolgen. Ondanks alle inspanningen en lofzang voor de spoorvervoerder, merkt Dijksma wel op dat hoewel de overlast wordt geminimaliseerd, deze niet is opgelost. “Ondanks alle initiatieven zullen reizigers het aankomend jaar rekening moeten blijven houden met bovengemiddelde drukte in de spits”, besluit de staatssecretaris.